بعد از تحولات سوریه، پروژه زنگزور کلید می خورد؟

2فوریت:به دنبال تحولات سوریه و سقوط بشار اسد، برخی از افراد،این تحولات را مشوق ترکیه و اردوغان برای بازکردن مجدد پرونده راهگذر زنگزور در قفقاز دانسته و معتقدند فرصت تازه ای برای بهره برداری از پیامدهای منطقه‌ای برای بازگشایی زنگزور فراهم شده است. در این ارتباط نکات زیر می تواند مورد توجه قرار گیرد. 1.میان کارشناسان منطقه، در اینکه ترکیه بارها به دلیل سیاست‌های اشتباه در عرصه سیاست خارجی و در قبال همسایگان،منافع ملی خود را دچار خسارت کرده است،اتفاق نظر وجود دارد.
ورود ترکیه به تحولات اخیر سوریه و اشغال بخشی از تمامیت ارضی این کشور که همسو با طرح آمریکایی-صهیونیستی بود،در زمره خطاهای محاسباتی آنکارا محاسبه شده و احتمال داده می شود که ترکیه از باتلاق سوریه، پیروزمندانه خارج نشود. در حوزه قفقاز نیز بارها ترکیه برای بازگشایی راهگذر زنگزور، به تحریک جمهوری آذربایجان پرداخت و به دنبال نقض تمامیت ارضی ارمنستان بود که در نهایت باکو و ایروان بی اعتنا به تحرکات ترکیه، راه مذاکره و حل اختلافات از طریق احترام به تمامیت ارضی طرف مقابل را برگزیدند. ترکیه بازنده اصلی تحولات قفقاز بود و نت تنها نتوانست روابط خود را ارمنستان را عادی سازد بلکه برای بازکردن راه زنگزور و تغییر مرزهای بین المللی هم ناکام بود.
2. گذرگاه زنگزور جاده‌ای است که جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند و این گذرگاه از داخل خاک ارمنستان عبور کرده، در تمامیت ارضی این کشور است و هرگونه تردد در آن، با اعمال حاکمیت ارمنستان ممکن خواهد بود. در یکی از بندهای توافقنامه صلح مسکو که سال ۲۰۲۰ بین ارمنستان و آذربایجان و با حضور پوتین امضا شد؛ گفته شده که طرفین باید از راه‌های مواصلاتی رفع انسداد کنند و رفع انسداد از راه های ارتباطی، تنها منحصر به مسیر زنگزور نیست. رفع انسداد از مسیرهای ارتباطی،باز کردن راه های ارمنستان به ایران از مسیر جمهوری آذربایجان و امکان دسترسی به آستارا و بیله سوار و همچنین امکان دسترسی ارمنستان به جلفا در ایران از مسیر نخجوان را هم شامل می شود. اگر ترکیه بخواهد از مسیر زنگزور استفاده کند،باید از راه ارمنستان به دریای سیاه از مسیر شمال ترکیه نیز رفع انسداد کند.
رفع انسداد از مسیرهای مواصلاتی از جمله باز شدن زنگزور یک اقدام فوری و سهل الوصول نیست و مستلزم مذاکرات طولانی و سخت میان کشورهای ارمنستان، آذربایجان و ترکیه است. به دلیل سختی مذاکرات برای رفع انسداد از مسیرهای ارتباطی و اختلاف نظر جدی میان بازیگران ذینفع، جمهوری های آذربایجان و ارمنستان این موضوع را از دستور کار مذاکرات صلح خارج کرده و به آینده موکول کرده اند. لذا به نتیجه رسیدن مذاکرات برای بازگشایی این گذرگاه، آنگونه که ترکیه می خواهد امکانپذیر نیست و در مقطع فعلی که ترکیه وارد باتلاق سوریه شده، قدرت مانور خود در نقاط دیگر جهان از جمله قفقاز را از دست داده است.
3. در این مقطع مزاحمتی که ترکیه می تواند برای کشورهای حوزه قفقاز ایجاد کند این است که توان نظامی تکفیری های مستقر در سوریه را با استخدام نیرو از کشورهای قفقاز و بخصوص آذربایجان، تقویت کند. ترکیه در سال های قبل نیز پس از ظهور داعش و القاعده با توجه به نفوذ مبلغین خود در جمهوری آذربایجان بیش از یک هزار نفر از جوانان اهل سنت این کشور را فریب داد و استخدام کرد،در داغستان روسیه آموزش داد و سپس از مسیر کشور خود به سوریه و برای پیوستن به داعش اعزام کرد. در جنگ دوم قره‌باغ نیز ۲۰۲۰، ترکیه بخشی از تکفیری‌ها را برای حمایت از جمهوری آذربایجان به جنگ با ارمنستان فرستاد که البته با هشدار ایران و توجه جمهوری آذربایجان به این ترفند آنکارا، تکفیری ها از حوالی مرزهای ایران دور شدند. ممکن است در این مقطع نیز ترکیه‌ برای حمایت تحریرالشام در منطقه قفقاز جنوبی فعال شود.البته این اقدام ترکیه با واکنش منفی آذربایجان و بقیه کشورهای قفقاز مواجه خواهد شد.
نکته آخر اینکه اگرچه ترکیه برنامه‌ای بلندمدت در عرصه سیاست خارجی ندارد و عموما به سیاست‌های مقطعی دلبسته است اما لازم است تحولات این کشور در قفقاز جنوبی به دقت رصد شده و طی رایزنی با کشورهای این حوزه بخصوص جمهوری آذربایجان،از استقرار امنیت و ثبات در قفقاز جنوبی حمایت شود.