به گزارش پایگاه خبری تحلیلی
۲ فوریت، همین الان و در نخستین روز‌های آبان ۱۴۰۲، چند صد روستا و حتی چند شهر کوچک ایران به روش سقایی آبرسانی می‌شود و پیش‌بینی‌های رسمی از آمار و اعداد موجود هم می‌گوید که با کوچک‌ترین اختلال یا تنشی در نظم به سختی حاکم شده بر شرایط آب لوله‌کشی کشور، بی‌آبی‌ها از راه خواهد رسید؛ تجربه‌ای که در یکی، دو سال گذشته پا به زندگی روزمره ساکنان چندین شهر بزرگ از جمله همدان، شهرکرد و حتی در همین اواخر مردم شهر‌های دیواندره و قروه هم گذاشت و حالا بخشی از زندگی روزمره ساکنان صد‌ها روستا در سیستان و بلوچستان، هرمزگان و چندین استان دیگر هم است.
اعتماد نوشت: به این شرایط باید وضعیت دریاچه ارومیه و ده‌ها تالاب و دریاچه را هم افزود و برای تکمیل آن سری به آب پشت سد‌های کشور هم زد. آمار رسمی می‌گوید در دومین ماه سال آبی کمتر سدی پیدا می‌شود که حجم آن حتی به نصف هم رسیده باشد و در بسیاری شرایط از این هم بغرنج‌تر است و در این شرایط آنچه مدام و با شیب تندی تکرار می‌شود، دست زدن به چرخه طبیعی و زیرزمینی آب و احداث قانونی و غیرقانونی مدام چاه است. نقشه راه مدیریت آب ایران در چنین شرایطی دقیقا چیست و عملا چه کاری می‌توان انجام داد؟ در شرایطی که بسیاری از اعداد و ارقام مرتبط با آب کشور به حالت محرمانه درآمده و به سختی می‌توان تصویری از شرایط کنونی به دست آورد، داده‌های مسوولان به ما چه می‌گوید که ایران در ماه‌های پیش‌رو و به خصوص تابستان آینده چه شرایطی خواهد داشت؟ با این پیش‌زمینه سراغ توضیحات نشست خبری دیروز سخنگویان آب کشور برویم و ببینیم داده‌های این نشست به ما چه کمکی خواهد کرد؟
تلاش برای کاهش مصرف آب زیرزمینی
«کل حجم آب موجود در مخازن سد‌های کشور در تاریخ ۲۹ مهر ۱۴۰۲ معادل ۲۰.۳۰ میلیارد مترمکعب بوده که این میزان، در مدت مشابه سال گذشته ۱۸.۰۶ میلیارد مترمکعب بوده و این میزان، معادل ۴۱ درصد پرشدگی است و نشان می‌دهد که حجم آب موجود در سد‌های کل کشور ۱۲ درصد نسبت به سال گذشته بیشتر است.»؛ این چند جمله و داده‌های رسمی که به تازگی از سوی وزارت نیرو منتشر شده و در اختیار خبرنگار «اعتماد» قرار گرفته به خوبی شرایط کنونی سد‌های کشور و آب ذخیره شده در پشت آنها را نشان می‌دهد. براساس این اطلاعات رسمی تا پایان مهر حجم هیچ کدام از سد‌های کشور حتی به نصف هم نرسیده و با همین حال شرایط از پارسال کمی بهتر است؛ به عبارت دقیق‌تر پارسال در چنین روزی حجم آب پشت سد‌های کشور ۱۲ درصد کمتر از مقدار امروز بوده و این در حالی است که شرایط از میانگین ۵۰ سال گذشته کمتر و بغرنج‌تر است.
در این باره دیروز «فیروز قاسم‌زاده» یکی از سخنگویان آب کشور و سخنگوی صنعت آب ایران گفت که «اجرای کامل برنامه سازگاری با کم‌آبی برداشت از منابع آبی کشور را ۱۲ میلیارد مترمکعب کاهش می‌دهد.»
او با تاکید بر ضرورت هماهنگی دستگاه‌های مسوول در اجرای برنامه سازگاری با کم‌آبی گفت: در صورت تحقق کامل اهداف این برنامه در فاز اول حدود ۱۲ میلیارد مترمکعب برداشت از منابع آب کشور کاهش می‌یابد.
قاسم‌زاده در این نشست خبری با اشاره به اجرای برنامه سازگاری با کم‌آبی تاکید کرد: «هماهنگی دستگاه‌های مسوول در پیشبرد اهداف برنامه سازگاری با کم‌آبی ضروری است. در این صورت اهداف تعریف شده این برنامه از جمله برنامه‌ریزی برای تدوین الگوی کشت مناسب هر منطقه متناسب با شرایط کم‌آبی و سهم منابع آب در اختیار بخش کشاورزی، تحویل حجمی آب، اصلاح تعرفه‌ها برای جلوگیری از اضافه برداشت منابع آب زیرزمینی، پیاده‌سازی الگوی مصرف بهینه، فرهنگ‌سازی در حوزه مدیریت مصرف آب تحقق می‌یابد.»
او همچنین از تقویت نظارت بر اجرای برنامه سازگاری با کم‌آبی در ماه‌های اخیر خبر داد و گفت: بر همین مبنا در جلسات هفتگی معاون آب و آبفای وزارت نیرو با استان‌ها، ضمن کنترل عملکرد آنها، شناسایی میزان انحراف از برنامه و چاره‌اندیشی برای تحقق اهداف طرح در استان‌ها در این جلسات پیگیری می‌شود.
خلاصه و مهم‌ترین بخش سخنان دیروز قاسم‌زاده، اما میزان صرفه‌جویی در آب کشور در صورت تحقق برنامه‌های تازه است که در این باره گفت: «در صورت تحقق کامل اهداف برنامه سازگاری با کم‌آبی، در فاز اول حدود ۱۲ میلیارد مترمکعب برداشت از منابع آب کشور کاهش می‌یابد.»
برای درک بهتر این عدد خوب است اشاره شود که حجم آب دریاچه ارومیه در شرایط کنونی حدود ۵۸۰ میلیون مترمکعب است و به عبارت دیگر وزارت نیرو برنامه دارد که بیش از ۲۰ برابر حجم کنونی دریاچه ارومیه ذخیره آب در سال کنونی آبی داشته باشد. اما در همین شرایط چندین هزار چاه غیرمجاز احصا و شناسایی شده که کارشناسان می‌گویند به همین اندازه و حتی بیشتر هم ممکن است چاه غیرمجاز شناسایی نشده وجود داشته باشد و پرسش اساسی این است که وزارت نیرو و مسوولان مرتبط با حوزه آب چه چشم‌انداز یا برنامه‌ای بر این مساله خواهند داشت؟
در سخنان دیروز قاسم‌زاده به این موضوع هم اشاره‌ای شده و روشی را برای کنترل برداشت آب از منابع زیرزمینی مطرح کرد. او در این باره گفت: «یکی از اقدامات موثر در راستای کنترل برداشت از منابع آب زیرزمینی که همسو با اهداف سازگاری با کم‌آبی دنبال می‌شود، مدیریت توامان آب و برق و کنترل اضافه برداشت چاه‌ها از طریق کنترل‌پذیری کنتور‌های برق منصوبه روی چاه‌های برقدار است که به صورت جد در دولت سیزدهم مورد توجه قرار گرفته و زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم در یک‌سال اخیر فراهم شده است.
از طریق همین اقدام، نزدیک به ۷۰ درصد حجم برداشت چاه‌های مجاز کشاورزی قابل رصد و کنترل خواهد بود. طی برنامه‌ریزی انجام شده، در تعامل با صاحبان پروانه چاه‌ها، میزان اضافه برداشت به آنها اطلاع‌رسانی و راهکار‌های لازم برای کاهش مصرف به میزان مندرج در پروانه ارایه خواهد شد. البته تداوم برداشت مازاد و عدم توجه به راهکار‌های ارایه شده، می‌تواند منجر به قطعی موقت برداشت آب نیز شود.» این سخنان به خوبی نشان می‌دهد که سخن از چاه‌های قابل بررسی و کنترل است و با این روش نمی‌توان کنترل یا نظارتی روی چاه‌های غیرمجاز داشت؛ موضوعی که یکی از چالش‌های کنونی صنعت آب ایران و مدیریت مصرف آن است و تاکنون هم روشی اساسی برای کنترل آن عنوان نشده است. در چنین شرایطی، اما ببینیم نقش راه آب کشور و مدیریت آن چیست؟
گفتگو برای صیانت بیشتر از منابع آبی
«گفتگو‌های آبی برای صیانت بیشتر از منابع آبی راه‌اندازی می‌شود»؛ این جمله در ماه‌های گذشته بار‌ها از زبان مسوولان و مدیران مرتبط با حوزه آب کشور مطرح و در برخی موارد با نقد جدی کارشناسان هم روبه‌رو شده است. در این باره به تازگی سخنگوی صنعت آب گفت که «به زودی گفتگو‌های آبی با هدف صیانت بهتر از منابع آبی راه‌اندازی می‌شود.»
این جمله را «عیسی بزرگ‌زاده» دیروز و در نشست خبری مطرح کرد و در توضیح آن گفت: «طرح گفتگو‌های آبی برای نخستین‌بار در کشور توسط وزارت نیرو راه‌اندازی می‌شود. یکی از اهداف این گفتگو‌ها افزایش دانش آبی در جامعه است. به عبارت دیگر فربه‌سازی نظریه‌پردازی در بخش آب از جمله اهداف مورد تاکید این گفتگو‌هاست. یکصد موضوع برای این گفتگو‌ها در نظر گرفته شده است.»
در این بخش از سخنان بزرگ‌زاده یک نکته دیگر هم محل بحث و تامل است و آن هم نکات مورد تاکید نقش راه آب کشور است که دیروز و در بخشی از سخنان خود به این موضوع هم اشاره‌ای داشت: «این طرح برای نخستین‌بار اجرایی می‌شود و در مرحله نخست ۶ موضوع نقشه راه آب کشور، طرح‌های انتقال آب دریا، نصب شمارنده‌های پیش‌شرط حفاظت از منابع آبی، پساب و فرصت‌های ایجاد شده برای باز تخصیص آب و معضل طرح‌های نیمه تمام مورد واکاوی قرار می‌گیرد. نخستین گفتگو با عنوان طرح‌های انتقال آب به زودی برگزار خواهد شد.»
یک عدد مهم در سخنان دیروز بزرگ‌زاده در این باره، اما بودجه‌ای است که صرف پروژه‌های انتقال آب می‌شود: «افزون بر هشت میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در طرح‌های انتقال آب انجام می‌شود، بنابراین لازم است در این باره گفت‌وگوی مفصل شکل بگیرد تا سرمایه‌های ملی حفظ شوند.» اگر می‌خواهیم بدانیم ۸ میلیارد دلار یعنی چه مقدار پول، خوب است اشاره شود که کل پولی که در سال‌ها و به خصوص ماه‌های گذشته محل بحث ایران و امریکا بوده و در نهایت با محدودیت‌های فراوان از سوی کره‌جنوبی آزاد شد، حدود ۶ میلیارد دلار بوده است.
پایتخت ایران همچنان در یک قدمی تنش آبی
تابستان امسال پایتخت ایران در بیش از یک هفته با مساله آب شرب و لوله‌کشی روبه‌رو شد و دامنه این مساله چنان گسترده شد که تنها در چند روز چند هزار تماس با آبفای این شهر و در اعتراض به این شرایط برقرار شد. همان چند روز به خوبی شرایط حساس وضعیت پایتخت ایران را به مسوولان نشان داد، اما بررسی اظهارات مسوولان وقت و گفتگو‌های غیررسمی آنها با خبرنگار «اعتماد» نشان می‌دهد که از نگاه آنها چنین وضعیتی غیرقابل‌پیش‌بینی یا مدیریت است.
به عبارت ساده‌تر مسوولان می‌گویند برای پیشگیری از چنین مواردی باید پیش زمینه و میزان آب ذخیره و پشتیبان را لحاظ کرد، اما معتقدند در وضعیت آبی کنونی ایران امکان چنین پشتیبان‌گیری و تامین آب ذخیره وجود ندارد. با این مقدمه، اما سراغ شرایط کنونی سد‌های تهران به روایت آمار رسمی برویم؛ براساس داده‌های رسمی منتشر شده در دو، سه روز گذشته حجم کل ذخایر آبی موجود در مخازن سد‌های استان تهران هم‌اکنون به ۳۶۰ میلیون مترمکعب رسیده و این در حالی است که موجودی سامانه سد‌های شرقی تهران نسبت به سال گذشته ۳۳ میلیون مترمکعب کاهش نشان می‌دهد.
این گزارش رسمی از سوی وزارت نیرو که در اختیار خبرنگار «اعتماد» قرار گرفته به ما می‌گوید که حجم آب سد امیرکبیر هم‌اکنون ۹۴ میلیون مترمکعب و حجم آب سد طالقان نیز ۱۹۴ میلیون مترمکعب است. همچنین حجم کلی ذخایر سد‌های سامانه شرق تهران شامل لتیان، لار و ماملو هم‌اکنون ۷۲ میلیون مترمکعب اعلام شده که بر این اساس حجم آب سد لتیان ۱۹میلیون مترمکعب، حجم آب سد ماملو ۲۹ میلیون مترمکعب و حجم آب سد لار نیز ۲۴ میلیون مترمکعب است که حجم کلی سد‌های سامانه شرق در حال حاضر در مقایسه با سال گذشته ۳۳ میلیون مترمکعب کاهش را نشان می‌دهد.
این کاهش حجم آب برخی سد‌های تهران بیش از هر عامل دیگر به بارندگی در مهرماه امسال برمی‌گردد که براساس روایت سازمان هواشناسی در مهر امسال ۱۳ میلیمتر بارش برای استان تهران ثبت شده که بر این اساس مهرماهی با بارش نرمال برای استان رقم خورد. علاوه بر این ایسنا درباره شرایط چند سد هم به تازگی نوشته که بر اساس اطلاعات دریافتی از شبکه سنجش آب و هواشناسی دفتر مطالعات پایه، حوضه آبریز سد لار با ۴۸.۲ میلیمتر، حوضه آبریز سد طالقان با ۲۸.۶ میلیمتر، حوضه آبریز سد امیرکبیر با ۳۸.۶ میلیمتر، حوضه آبریز سد لتیان با ۳۳.۳ میلیمتر و حوضه آبریز سد ماملو با ۲۰ میلیمتر بارندگی، سهم قابل توجهی از فعالیت سه روزه این سامانه‌های بارشی را به خود اختصاص دادند.
اگر چه با فعالیت این سامانه‌های بارشی، نخستین ماه سال آبی جاری، نسبت به دوره بلندمدت با ۷۵ درصد افزایش سهم نزولات جوی مواجه است، اما بر اساس نتایج حاصل از اندازه‌گیری جریان‌های رودخانه‌ای، به دلیل فقر قابل توجه شرایط رطوبتی خاک، کاهش دما و ریزش برف در ارتفاعات، این بارندگی‌ها سهم ناچیزی در افزایش حجم آورد و ورودی به سد‌های تامین‌کننده منابع آب شرب تهران داشته است. در مهرماه میزان خروجی آب از سد‌های کشور نیز با ۳۱ درصد رشد نسبت به سال گذشته، نشانگر افزایش میزان تامین مصارف بخش‌های مختلف از محل سد‌ها بوده است.
ورودی سد‌های کشور از ۰.۸۵ میلیارد مترمکعب در سال گذشته به ۱.۱۲ میلیارد مترمکعب افزایش یافته است که نشان از رشد ۳۱ درصدی ورودی سد‌های کشور دارد. علاوه بر این خروجی سد‌های کشور از ۱.۹۲ میلیارد مترمکعب در سال آبی گذشته به حجم ۲.۵۲ میلیارد مترمکعب رسیده که نشانگر افزایش میزان تامین مصارف بخش‌های مختلف از محل سد‌ها نسبت به سال گذشته است. کل حجم آب موجود در مخازن سد‌های کشور در تاریخ ۲۹ مهر ۱۴۰۲ معادل ۲۰.۳۰ میلیارد مترمکعب بوده که این میزان، در مدت مشابه سال گذشته ۱۸.۰۶ میلیارد مترمکعب بوده و این میزان، معادل ۴۱ درصد پرشدگی است و نشان می‌دهد که حجم آب موجود در سد‌های کل کشور ۱۲ درصد نسبت به سال گذشته بیشتر است.
با این توضیحات و با بررسی و تحلیل ساده اعداد رسمی موجود آن هم در حالی که بسیاری از اعداد مرتبط به دلایل نامشخص اعلام نمی‌شود، به نظر می‌آید ایران و دست‌کم برخی مناطق آن در آستانه تجربه روز صفر آبی هستند و با کمترین چالش یا مساله‌ای دچار بحران یا نبود آب خواهند شد؛ قطع آبی که در صورت وقوع، چاره‌جویی آن دست‌کم چندین روز طول خواهید کشید و این بهترین و خوشبینانه‌ترین وضعیت قابل پیش‌بینی است؛ به عبارتی ساده‌تر هر گونه اخلال در شبکه آبرسانی برخی استان‌ها مانند کردستان که حالا در شرایط مساعدی به لحاظ تامین آب و آب پشتیبان است، منجر به چند روز قطعی آب خواهد شد، اما در استان‌هایی که این شرایط پشتیبانی فراهم نیست، هرگونه به هم خوردن نظم آبی کنونی شرایطی خواهد ساخت که شاید مدیریت و بازگرداندن آن به حالت عادی، کمتر از یک هفته زمان نبرد. این نکات هشداری است به مسوولان و تصمیم‌گیران شرایط آبی کشور که در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن عنوان شده و پر بیراه نیست اگر بگوییم روز‌های سخت‌تری از آنچه در این گزارش تشریح و تصویر شد، در راه است.
انتهای پیام/.
دریافت صفحه با کد QR